De gebiedsgerichte aanpak als kans voor het realiseren van de watertransitie
Bij Waterschap De Dommel gaan ze anders werken; een andere koers volgen in de manier waarop ze met water omgaan. Water is de basis voor een toekomstbestendige leefomgeving. Het werken aan deze andere koers noemen wij ‘de Watertransitie’.
Marnix van der Kruis, adviseur grondstrategie bij Waterschap De Dommel: “In het verleden hebben waterschappen het landschap en watersysteem steeds meer geprobeerd naar de hand van de maatschappij te zetten. Om tegemoet te komen aan de waterwensen van iedereen hebben we sloten gegraven, beken rechtgetrokken, delen van het beekdal opgehoogd om te kunnen bouwen en dijkjes aangelegd. Maar de grenzen van maakbaarheid zijn bereikt. We moeten het echt anders gaan doen, meer aansluiten bij het natuurlijke watersysteem.”
De drie principes van de watertransitie zijn: functies aanpassen aan het bodem- en watersysteem, elke druppel vasthouden en infiltreren waar deze valt, en schoon water schoonhouden.
Hoe doe je dat in de gebiedsgerichte aanpak?
Los van de opgaven op het gebied van water is er een enorme ruimtelijke opgave. Er moeten meer huizen gebouwd worden, er moet duurzame energie opgewekt worden, de landbouw heeft meer ruimte nodig en we moeten werken aan natuurontwikkeling en -herstel. Marnix: “Iedereen voelt: dat blijft niet goed gaan als we zo doorgaan. De ruimte die nodig is om al deze opgaven naast elkaar te laten bestaan is er gewoonweg niet. We komen ruimte te kort en moeten daarom kijken naar combinaties of keuzes maken. Dat is niet makkelijk.
In de gebiedsgerichte aanpak zit je samen aan tafel en zo kun je alle opgaven en doelen in samenhang oppakken. De gebiedsgerichte aanpak is nodig om mensen te laten realiseren: ‘we kunnen dit niet alleen’. We kunnen niet in ons eentje door blijven gaan met onze eigen opgave. Door de gebiedsgerichte aanpak kunnen we met elkaar meedenken, hebben we oog voor de belangen en opgaven van de anderen. En moeten we samen kijken naar de oplossingen die mogelijk zijn.”
Marnix benadrukt: “Het is belangrijk dat de partners in een gebiedsgerichte aanpak een gezamenlijke stip op de horizon zetten. En dan samen in kleine stapjes op weg gaan naar deze horizon. Dat is ook het mooie van de watertransitie: dit verbindt omdat voldoende en schoon water belangrijk is voor alle partijen. De mens, de natuur en de landbouw hebben het nodig om te kunnen leven, voedsel te kunnen verbouwen en voor een gezonde groene leefomgeving. We moeten achterhalen wat nodig is om een ideale toekomst te bereiken.”
“Hoe ziet de Kampina eruit in 2050? Wat heb jij dan nodig als waterbeheerder, als boer en als natuurbeheerder? Maar ook als gemeente en provincie?”, aldus Marnix. “Omdat je samen aan tafel zit, vind je elkaar heel snel. Dan kun je gezamenlijk stappen zetten en hoef je het niet alleen te doen. Dat is volgens mij de kans van de gebiedsgerichte aanpak.”
Kansen en uitdagingen voor de Kampina
De recreatieve aantrekkingskracht is de (financiële) motor van het gebied. Het is landschappelijk een aantrekkelijk, waterrijk gebied. Er zijn veel activiteiten voor jong en oud, je kunt er goed recreëren. Je kunt het gebied goed bereiken. De vraag hierbij is: wat mag er wijken voor toeristische aantrekkingskracht? Aan de andere kant biedt toerisme een kans voor degenen die hun bedrijf willen omvormen of willen stoppen.
Het probleem in de Kampina op het gebied van water is dat we nu te veel water afvoeren, waardoor de grondwaterstanden dalen en het gebied verdroogt. In plaats van veel water afvoeren moeten we meer water vasthouden om zo het grondwaterpeil aan te vullen. Dat doen we door vanuit de watertransitie te zoeken naar een nieuwe balans, waarbij op de hoge droge delen van ons gebied de neerslag wordt vastgehouden en ruimte en tijd krijgt om in de grond te zakken. In de beekdalen, en laagste delen van ons gebied, doen we dat door water minder snel af te voeren en meer ruimte te geven aan overstromingen zodat er (ook in natte periodes) meer water kan worden vastgehouden zonder dat dit overlast geeft. In het grootste deel van ons gebied (tussen droog en nat in) ontstaat daarmee een stuurbaar systeem waarbij voldoende water beschikbaar is en we een eventueel overschot aan water kunnen afvoeren.
Als gevolg van deze aanpassingen in het watersysteem neemt de waterbeschikbaarheid toe en dat is goed voor de natuur, de landbouw (er hoeft minder beregend te worden) en draagt bij aan een gezonde leefomgeving. Deze aanpassingen vragen om andere vormen van grondgebruik die passend zijn bij deze nieuwe omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan robuuste gewassen die goed tegen droogte kunnen, of juist tijdelijk onder water kunnen staan (extensief kruidenrijk grasland bijvoorbeeld). Het zoeken naar nieuwe/aangepaste vormen van grondgebruik is niet eenvoudig want alle ruimte is in gebruik en een eventuele aanpassing hiervan heeft tijd nodig. Het vraagt dan ook een inzet van alle partners in het gebied om samen te zoeken naar nieuwe oplossingen en nieuw perspectief. Bijvoorbeeld door bredere beekdalen die mogen onderlopen bij veel regen zodat ze ook kunnen dienen als waterberging.
Gebieden die nattter worden zijn minder geschikt voor gewassen die voorheen geteeld werden toen het gebied nog droog/droger was. Andere gewassen of teelten zijn misschien juist wel geschikt voor de nattere omstandigheden. Gebieden die natter worden of regelmatig onder water kunnen komen te staan zijn ook minder geschikt voor woningbouw/bebouwing. Het waterschap wil met de partners zoeken naar welke mogelijkheden er wel zijn in nattere gebieden: welke gewassen kunnen hier wel groeien? Welke functies passen hier wel?